Το αγροτικό ζήτημα έρχεται και πάλι στην επικαιρότητα με τις νέες κινητοποιήσεις των αγροτών οι οποίοι αντιμετωπίζουν πλέον υπαρξιακούς κινδύνους. Ο ομότιμος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης Χαραλάμπος Κασίμης περιγράφει τη ζοφερή πραγματικότητα και προτείνει λύσεις διεξόδου.
Πολύς κόσμος, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, πιστεύει ότι οι αγρότες είναι περίπου πλούσιοι που απλά κάθε χειμώνα κάνουν την επαναστατική τους γυμναστική. Γιατί πιστεύετε ότι αντέχει αυτό το στερεότυπο;
Κατ’ αρχήν, είναι ένα στερεότυπο που δημιουργήθηκε τα χρόνια των υψηλών επιδοτήσεων από την ΕΕ. Από τότε έτρεξε πολύ νερό στ’ αυλάκι της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), οι ενισχύσεις μειώθηκαν και το στερεότυπο είναι ένα «κατάλοιπο», παρά η πραγματικότητα πλέον. Μάλιστα, τα περασμένα χρόνια ο αγροτικός τομέας υφίσταται μια διαδικασία σοβαρής εσωτερικής κοινωνικοοικονομικής διαφοροποίησης, η οποία, όπως όλα δείχνουν, θα ενταθεί. Πρόσφατη έρευνα της Greenpeace, δείχνει ότι την περίοδο 2007-2022 η χώρα έχασε το 1/3 των εκμεταλλεύσεών της, κυρίως των μικρομεσαίων και την ίδια περίοδο, το μέσο καθαρό εισόδημα ανά εκμετάλλευση μειώθηκε κατά 13%, ενώ η μείωση στα μικρά νοικοκυριά, που αποτελούν πάνω από τα 4/5 του συνόλου, ανήλθε στο 29%. Πρόσφατα δε η ΕΛΣΤΑΤ ανακοίνωσε μείωση του αγροτικού εισοδήματος το 2023 κατά 9%.
Οι αγρότες διαμαρτύρονται για μία σειρά ζητημάτων, ιεραρχούν όμως σημαντικότερο την αναπλήρωση του χαμένου, λόγω και της κλιματικής κρίσης, εισοδήματος. Για τι μεγέθη μιλάμε και πως η αναπλήρωση αυτή θα μπορούσε να επιτευχθεί;
Το χαμένο εισόδημα δεν περιορίζεται στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης στην παραγωγή αλλά συνδέεται σοβαρά τόσο με την εκτίναξη του κόστους παραγωγής όσο και με τη μείωση των ενισχύσεων στo πλαίσιο της νέας ΚΑΠ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τα τελευταία 4 χρόνια η αύξηση στο κόστος παραγωγής ανέρχεται στο 27%. Το αποτέλεσμα πλέον είναι η σοβαρή συμπίεση του εισοδήματός τους με τους μικρομεσαίους αγρότες να βρίσκονται πλέον σε μία επικίνδυνη ζώνη βιωσιμότητας. Σε ό,τι αφορά τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης στην παραγωγή και το εισόδημα, δεν μπορούμε να δώσουμε σαφή εικόνα αυτών των μεγεθών. Γνωρίζουμε όμως ότι πέρυσι η αγροτική παραγωγή της χώρας μειώθηκε κατά 16% και προφανώς το κλίμα έχει παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτό.
Η κυβέρνηση επισήμως δηλώνει ότι δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο που να καλύπτει χαμένο εισόδημα και ότι εξετάζει μέτρα που θα ενισχύσουν έμμεσα την οικονομική κατάσταση των αγροτών. Είναι προφανές ότι δεν θέλει να δεσμευτεί και να προσδιορίσει τις πιθανές διαθέσιμες πηγές. Και όμως αυτές είναι αρκετές και συνδέονται αφενός με τις αποζημιώσεις του ΕΛΓΑ, το Ταμείο Αρωγής, τις Κρατικές Οικονομικές Ενισχύσεις και τις de minimis ενισχύσεις και αφετέρου με την δυνατότητα διαμόρφωσης ειδικού μέτρου από τα αδιάθετα του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης, όπως δίνουν την δυνατότητα πρόσφατες αποφάσεις της Επιτροπής. Η κυβέρνηση επαίρεται για τα υπερπλεονάσματά της, αλλά ενώ η Επιτροπή είναι πιο χαλαρή και ευέλικτη, μετά την πανδημία και την ουκρανική κρίση, στην διάθεση κονδυλίων (ευρωπαϊκών και εθνικών) για την στήριξη των αγροτών, η κυβέρνηση αδυνατεί να κάνει μία στοιχειώδη οργάνωση των υπαρκτών δυνατοτήτων. Π.χ. το Μέτρο 5.2 για τη δωρεάν αντικατάσταση ζωικού κεφαλαίου και ανακατασκευή στάβλων σε Θεσσαλία, Έβρο, Β. Φθιώτιδα, ουσιαστικά απέτυχε καθότι κακοσχεδιασμένο. Αντίστοιχα παταγώδης ήταν η αποτυχία και του μέτρου της αναδιάρθρωσης καλλιεργειών χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Ανάκαμψης που θα μπορούσε να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης, αλλά και η διαχείριση των εγγειοβελτιωτικών έργων ύψους 450 εκατ. περίπου με αποκλειστική ευρωπαϊκή χρηματοδότηση που εντάχθηκαν το 2019 αλλά που δεν φαίνεται να έλκουν την προσοχή της κυβέρνησης για την υλοποίησή τους, καθότι προτιμά τα έργα ΣΔΙΤ του Ταμείου Ανάκαμψης.
Ένα διαχρονικό αίτημα, που το συναντάμε και φέτος στα μπλόκα, έχει να κάνει με τις τιμές παραγωγού που παραμένουν σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Αυτού του είδους το πρόβλημα πώς “θεραπεύεται”;
Οι τιμές έχουν βελτιωθεί μετά την πανδημία και την ουκρανική κρίση μετά από μία περίοδο αστάθειας. Το πρόβλημα είναι όμως ότι το κόστος παραγωγής ανεβαίνει περισσότερο και παράλληλα η κλιματική αλλαγή μειώνει την παραγωγή.
Οι αγρότες (όπως και οι καταναλωτές) διαμαρτύρονται και δικαίως για τη μεγάλη απόκλιση τιμών παραγωγού – καταναλωτή που μαζί με τις αθρόες «ελληνοποιήσεις» διαμορφώνουν ένα περιβάλλον «αθέμιτων εμπορικών πρακτικών» που συμπιέζει το αγροτικό εισόδημα.
Η κυβέρνηση, μέχρι σήμερα, έχει πάρει μόνο αποσπασματικά και ευκαιριακά μέτρα περιορισμένης βαρύτητας για την αντιμετώπιση της εκτίναξης του κόστους παραγωγής και την συρρίκνωση της διαπραγματευτικής θέσης των παραγωγών.
Τι πρέπει να γίνει: Πρέπει να τροποποιηθεί και αυστηροποιηθεί ο Νόμος 4792/2021, που εναρμονίζει την νομοθεσία της χώρας με την Οδηγία (ΕΕ) 2019/633 για τις Αθέμιτες Εμπορικές Πρακτικές, ώστε να συμπεριλάβει και την υποχρέωση συνεκτίμησης του κόστους παραγωγής ως «ελάχιστο στοιχείο βάσης» στις συμβάσεις σε κάθε στάδιο της αλυσίδας αξίας, όπως έχουν κάνει άλλα Ευρωπαϊκά Κράτη, με στόχο την διαφάνεια στις εμπορικές συμφωνίες και τις πιο δίκαιες τιμές για τον παραγωγό. Άλλες ενδεικτικές παρεμβάσεις μπορεί να είναι αυτές που συνδέονται με την εφαρμογή χαμηλότερων ή μηδενικών συντελεστών ΕΦΚ στο πετρέλαιο (όπως γίνεται στην Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία κ.α.), την ιδιοπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με κίνητρα για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών καθώς και την ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων. Παράλληλα, μπορεί να μειωθεί επιπλέον ο ΦΠΑ στα αγροτικά εφόδια και να σχεδιαστούν μέτρα περαιτέρω ενίσχυσης των συλλογικών μορφών οργάνωσης συμβάλλοντας στην αύξηση του ποσοστού διακίνησης αγροτικών προϊόντων μέσω αυτών.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο φαίνεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να μετατρέψει την οικονομία της σε πολεμική οικονομία. Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στην αγροτική πολιτική υπό το δεδομένο ότι η νέα ΚΑΠ θα ισχύσει μετά το 2027;
Έχετε δίκιο. Πρόκειται για μια ανατροπή των προτεραιοτήτων της ΕΕ. Το 2019 η στρατηγική ατζέντα της έβαζε την κλιματική αλλαγή στο επίκεντρο – την οποία αποκαλούσε μάλιστα «υπαρξιακή απειλή». Έκτοτε, η πανδημία, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, το μεταναστευτικό, η εκλογή Τραμπ και η πίεση για την αύξηση των δαπανών για την άμυνα στην Ευρώπη, αλλάζουν την ατζέντα της ΕΕ.
Η άμυνα, η ασφάλεια, οι εξοπλισμοί – οι νέες προτεραιότητες της ΕΕ – θα αυξήσουν κατακόρυφα το μερίδιο τους στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η πράσινη, κοινωνική, αγροτική Ευρώπη φαίνεται θα είναι η μεγάλη χαμένη. Ήδη εκθέσεις «δεξαμενών σκέψης» και συμβούλων της Επιτροπής αναφέρονται στην ανάγκη να μειωθεί ο ιδιαίτερα υψηλός προϋπολογισμός της ΚΑΠ (που ανέρχεται στο 30% περίπου του προϋπολογισμού της ΕΕ).
Θέλω να θυμίσω ότι η χώρα μας λαμβάνει 19.3 δις περίπου από την ΚΑΠ και οι άμεσες ενισχύσεις ξεπερνούν το 50% του αγροτικού οικογενειακού εισοδήματος. Αντιλαμβάνεται κανείς τι θα γίνει με μία σοβαρή μείωση των ευρωπαϊκών ενισχύσεων.
Μία ερώτηση, τέλος, για τον πρωτογενή τομέα γενικά. Μπορεί να “αναστηθεί”, κ. Κασίμη, στην Ελλάδα; Και αν ναι, τι είδους πολιτικές θα πρέπει να εφαρμοστούν από την κεντρική εξουσία;
Είμαστε σε μια πορεία διαμόρφωσης μιας διπολικής γεωργίας, που από την μία πλευρά συρρικνώνει το μέγεθος, βαρύτητα και ανταγωνιστικότητα των μικρομεσαίων εκμεταλλεύσεων και από την άλλη συγκεντρώνει μέγεθος, αξία παραγωγής, ενισχύσεις, επενδύσεις και κερδοφορία σε όλο και μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις/επιχειρήσεις που έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση, νέες τεχνολογίες, επεκτείνονται σε διεθνείς αγορές και σε άλλα στάδια της αλυσίδας παραγωγής. Μάλιστα, σε αυτή την όλο και εντονότερα διπολική κατάσταση παρατηρείται και διείσδυση εξωαγροτικού κεφαλαίου και Funds που αναζητούν νέες επενδυτικές ευκαιρίες και δημιουργούν νέες συνθήκες στον αγροδιατροφικό τομέα. Ο πρωτογενής τομέας της οικογενειακής γεωργίας που ξέραμε βρίσκεται στην εντατική, σε κρίσιμη κατάσταση. Πολλοί συνωστίζονται γύρω από το κρεβάτι του να μοιράσουν τα ιμάτιά του. Χρειάζεται ένα ριζοσπαστικό σοκ για να ‘αναστηθεί’ και ανασυγκροτηθεί σε μια νέα βάση. Συγκεκριμένα, μια ριζοσπαστική μεταρρύθμιση του πρωτογενούς τομέα και μια συνολική πολιτική για την ύπαιθρο που θα ανακόψει την «ερημοποίηση», θα πρέπει να έχει ως στρατηγικό στόχο την μετατόπιση προς ένα μοντέλο παραγωγής που θα χαρακτηρίζεται από την επανατοπικοποίηση της παραγωγής, βραχείες αλυσίδες αξίας, ενίσχυση των προϊόντων ποιότητας, ταυτότητας, οργανικής γεωργίας, με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, λειτουργικές διακλαδικές συνδέσεις και προέκταση στην γαστρονομία και τον τουρισμό. Θα περιοριστώ σε τρεις κρίσιμες στρατηγικές προτεραιότητες:
• την ενίσχυση των συλλογικών μορφών οργάνωσης (συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών και άλλες μορφές κοινωνικής οικονομίας) παρέχοντας τα αναγκαία φορολογικά, επενδυτικά, χρηματοδοτικά κίνητρα
• τη γενναία δημογραφική ανανέωση με όλα τα αναγκαία συνοδευτικά μέτρα (αλλαγές σε κληρονομικό δίκαιο, φορολογικά και επενδυτικά κίνητρα, χρηματοδοτικά εργαλεία κοκ), και ένα σχέδιο πρόωρης συνταξιοδότησης, ώστε οι νέοι να αξιοποιήσουν τη γνώση, την καινοτομία και την τεχνολογία σε όλη την αλυσίδα αξίας της αγροδιατροφής
• την ανάπτυξη μέτρων ενεργητικής προστασίας από την κλιματική κρίση, ένα εθνικό σχέδιο αναδιάρθρωσης καλλιεργειών και νέα μέτρα πολιτικής που θα ενισχύουν με επιπλέον εργαλεία διαχείρισης κινδύνων τους παραγωγούς για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης
Πηγή:epogi.gr
