Ο γεωπόνος ζωικής παραγωγής Δημήτρης Λώλης, πρώην Διευθυντής στη Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας Λάρισας, σε πρόσφατη εκδήλωση που διοργάνωσε το παράρτημα Θεσσαλίας του ΕΝΑ, ανέπτυξε το θέμα «Η κτηνοτροφία στις σημερινές συνθήκες. Η περίπτωση της περιοχής Ελασσόνας».
Αφού αναφέρθηκε στη σημασία της κτηνοτροφίας στην Ελλάδα, εστίασε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής Ελασσόνας της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας, που αποτελεί μια από τις αντιπροσωπευτικότερες κτηνοτροφικές περιοχές της Θεσσαλίας.
Όπως επισήμανε ο κ. Λώλης, η κτηνοτροφία συμμετέχει με ποσοστό περί το 30% (έναντι 70%-72% της φυτικής παραγωγής) στο ΑΕΠ του αγροτικού τομέα της χώρας. Η Ελλάδα είναι ελλειμματική σε αρκετά κτηνοτροφικά προϊόντα, κυρίως στο βόειο και το χοιρινό κρέας, αλλά και στο αγελαδινό γάλα. Πέραν της οικονομικής διάστασης, η κτηνοτροφία έχει, όπως υπογράμμισε ο εισηγητής, μεγάλη σημασία για την περιφερειακή ανάπτυξη, δεδομένου ότι αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος του αγροτικού πληθυσμού σε περιοχές στις οποίες δεν υπάρχουν άλλες προοπτικές απασχόλησης, ενώ αξιοποιεί φυσικούς πόρους που διαφορετικά θα έμεναν αναξιοποίητοι. Επομένως, εκτός του ότι παράγει τρόφιμα υψηλής διατροφικής αξίας, η κτηνοτροφία διαδραματίζει επιπλέον πολύ σημαντικό ρόλο στην ισόρροπη περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη, την απασχόληση (καθώς έχει μεγάλο πολλαπλασιαστή απασχόλησης), τη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου και τη διατήρηση του πολιτιστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και τη διατήρηση και αύξηση της βιοποικιλότητας,
Σύμφωνα με τον κ. Λώλη, ο αγροτικός τομέας (φυτική και ζωική παραγωγή) έχει ιδιαίτερη σημασία για τη Θεσσαλία, δεδομένου ότι είναι ο κυρίαρχος παραγωγικός τομέας της Περιφέρειας. Από αυτόν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό ο δευτερογενής και τριτογενής τομέας. Για την περιοχή Ελασσόνας, ειδικότερα, μετά την αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), στα μέσα της δεκαετίας του 2000, και την υποχώρηση της καλλιέργειας του καπνού, η κτηνοτροφία/ζωική παραγωγή φαίνεται να είναι ο βασικότερος κλάδος παραγωγής. Υπό τις νέες κοινωνικοοικονομικές και τις ακραίες κλιματολογικές συνθήκες, με τις επιζωοτίες να επιμένουν, είναι, όπως υποστήριξε ο εισηγητής, επίκαιρο και απαραίτητο να αναζητούνται λύσεις που ενισχύουν τη βιωσιμότητα και ανθεκτικότητα αυτού του βασικού κλάδου του αγροτικού τομέα.
Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα υπάρχουν, όπως είπε, σήμερα, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ (2021), περίπου 94.000 εκμεταλλεύσεις, που εκτρέφουν περί τα 11 εκατ. αιγοπρόβατα, περίπου 11.000 εκμεταλλεύσεις, που εκτρέφουν περί τα 624.000 βοοειδή, και περίπου 220 εκμεταλλεύσεις, που εκτρέφουν περί τους 150.000 χοίρους. Σε αυτές η Θεσσαλία κατέχει σημαντική θέση, καταλαμβάνοντας περί το 10%, 37% και 4% των εκμεταλλεύσεων που εκτρέφουν αιγοπρόβατα, βοοειδή και χοίρους, αντίστοιχα, και το 15%, 37% και 20% των ζώων, αντίστοιχα. Στην περιοχή της Ελασσόνας εκτρέφεται το 43% περίπου των αιγοπροβάτων, το 57% των βοοειδών και το 24% των χοίρων από αντίστοιχο αριθμό εκμεταλλεύσεων. Η κτηνοτροφία τροφοδοτεί και τον δευτερογενή τομέα μέσω μονάδων επεξεργασίας των προϊόντων που προσφέρουν τα ζώα, καθώς και επιπλέον θέσεις εργασίας. Το κύριο προϊόν που παρασκευάζεται εδώ είναι η φέτα, τυρί ΠΟΠ, με εξέχουσα θέση στην αγορά, μεγάλο μέρος της οποίας εξάγεται.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται, όπως επισήμανε ο εισηγητής, συνεχής μείωση τόσο του αριθμού των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων όσο και του αριθμού των εκτρεφόμενων ζώων. Αυτή η τάση δυστυχώς καταγράφεται στο σύνολο της ελληνικής κτηνοτροφίας. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, στο διάστημα 2012-2021 μειώθηκαν όλες οι κατηγορίες παραγωγικών ζώων της χώρας. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στην αιγοτροφία (μείωση 33,7%), η οποία πάντως συνεχίζει να κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη. Στην προβατοτροφία το ζωικό κεφάλαιο μειώθηκε κατά 21,2%. Η Ελλάδα είναι πλέον τρίτη στην ΕΕ, πολύ πίσω από την Ισπανία αλλά και τη Ρουμανία. Στη βοοτροφία οι μειώσεις ήταν 18% περίπου και στη χοιροτροφία 30%. Όπως υπογράμμισε ο κ. Λώλης, την κτηνοτροφία επηρεάζει σημαντικά και η κλιματική αλλαγή. Οι τελευταίες καταστροφικές πλημμύρες προκάλεσαν τεράστιες απώλειες στο ζωικό κεφάλαιο και τις κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις.
Οι κοινωνικές επιπτώσεις των παραπάνω είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Τόσο πανελλαδικά όσο και στην περιοχή Ελασσόνας, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται διαρκής συρρίκνωση του παραγωγικού πληθυσμού των μικρών κοινοτήτων/οικισμών. Πέραν του ότι φεύγουν εργατικά χέρια, δημιουργείται και μια κοινωνική απαξίωση της υπαίθρου, που κάνει δύσκολη τη διαδοχή των συνταξιοδοτούμενων κτηνοτρόφων και γενικότερα την παραμονή ατόμων μικρότερης ηλικίας. Δημιουργείται ήδη στον αγροτικό τομέα μια αναδιάρθρωση: λιγότεροι καλλιεργητές με μεγαλύτερες εκτάσεις, με αγορές ή μισθώσεις και μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο μηχανολογικό εξοπλισμό.
Η κτηνοτροφία δεν μπορεί, όπως τόνισε ο Δ. Λώλης, να ασκηθεί από απόσταση, όπως μπορεί σε μεγάλο βαθμό να γίνει στη φυτική παραγωγή. Οι κτηνοτρόφοι μένουν κατά κανόνα κοντά στον τόπο όπου βρίσκονται οι μονάδες τους, κρατώντας ζωντανά τα περισσότερα χωριά και δημιουργώντας μια ισορροπία στην τοπική ανάπτυξη. Σημαντικό ρόλο στη μείωση ειδικά των αιγοπροβατοτροφικών μονάδων έπαιξε, όπως επισήμανε, η έλλειψη προσωπικού με σχετική εμπειρία στη διαχείριση των μονάδων αυτών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της ποιμενικής αιγοπροβατοτροφίας και τη στροφή στη σταβλισμένη διαχείριση, με καλύτερες εγκαταστάσεις, μηχανήματα τροφοδοσίας και μηχανικό άρμεγμα, σε συνδυασμό με ζώα υψηλότερων αποδόσεων και μικρότερη χρήση βοσκότοπων. Οι βοσκότοποι, οι οποίοι καλύπτουν μεγάλο μέρος της έκτασης της χώρας (περίπου ένα εκατ. στρ. στην περιοχή της Ελασσόνας), είναι ένας από τους μεγαλύτερους ανανεώσιμους πόρους, στους οποίους στηρίχθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής κτηνοτροφίας επί σειρά ετών. Ωστόσο, βοσκότοπος που δεν βόσκεται ή υποβόσκεται συστηματικά, αχρηστεύεται ως βοσκότοπος, μειώνεται η βιοποικιλότητά του και γίνεται μη επιλέξιμος, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ΚΑΠ. Υπάρχει, ως εκ τούτου, όπως υπογράμμισε ο εισηγητής, επείγουσα ανάγκη να εκπονηθούν τα διαχειριστικά σχέδια βόσκησης.
Ανακεφαλαιώνοντας, ο κ. Λώλης υποστήριξε ότι στην αναζήτηση βιώσιμης λύσης για την κτηνοτροφία στην περιοχή Ελασσόνας θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα δυνατά της σημεία: η μεγάλη κτηνοτροφική παράδοση, ειδικά στην αιγοπροβατοτροφία, η ύπαρξη αρκετών και καλά οργανωμένων τυροκομείων, πολλά από τα οποία έχουν εξαγωγική δραστηριότητα, η σχετικά καλή σφαγειοτεχνική υποδομή, η ύπαρξη αρκετών βοσκοτόπων και ζωοτροφών και η σχετικά ικανοποιητική πορεία εκμηχάνισης (αρμεκτικές μηχανές κ.λπ.), καθώς και το ότι η φέτα και το αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας έχουν κατοχυρωθεί ως προϊόντα ΠΟΠ. Πολύ σημαντική επίσης είναι η ύπαρξη στη Θεσσαλία Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών, κέντρου γενετικής βελτίωσης ζώων, κτηνιατρικού εργαστηρίου, εργαστηρίου ελέγχου κυκλοφορίας ζωοτροφών και ΑΕΙ και με κατευθύνσεις σπουδών που αφορούν την κτηνοτροφία.
Αδύνατα σημεία της περιοχής, από την άλλη πλευρά, είναι η μεγάλη ηλικία των κτηνοτρόφων, το ότι οι κτηνοτρόφοι δεν διαθέτουν ικανή καλλιεργούμενη γη και χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον αγοραζόμενες ζωοτροφές, η έλλειψη βοηθητικού προσωπικού/ποιμένων, η μικρή συνεταιριστική παρέμβαση στην παραγωγή, τη μεταποίηση και την εμπορία των κτηνοτροφικών προϊόντων, η αδυναμία σύνδεσης των κτηνοτροφικών προϊόντων με το τουριστικό προϊόν, η μειωμένη τεχνική/διοικητική στήριξη από τις κρατικές υπηρεσίες, στις οποίες παρατηρούνται αξιόλογες ελλείψεις προσωπικού, η μεγάλη γραφειοκρατία και οι καθυστερήσεις στα αναπτυξιακά προγράμματα, καθώς και η πιστωτική ασφυξία.
